روانشناسی عمومی پیشرفته

روانشناسی عمومی پیشرفته

قبل از شروع بحث در مورد تعریف و گستره ی روانشناسی ، بهتر است  واقعیتی در مورد رابطه ی زندگی و روانشناسی مطرح کنیم :

روانشناسی با همه ی جوانب زندگی بشر سروکار دارد ! مثلا :

تاثیر فرزند پروری والدین بر روی فرزند پروری شما.

آیا مردان می توانند به خوبی زنان از بچه نگهداری کنند ؟

آیا در درمان افسردگی ، روان درمانی نتیجه ی بهتری از دارو درمانی دارد؟

و هزاران سوال دیگر . . .

پس آگاهی مختصری از این دانش پویا برای هر کسی لازم است .

تعریف روانشناسی : بررسی علمی رفتار و فرایندهای ذهنی

مثل موضوعاتی مانند : آسیب مغزی و بازشناسی چهره ها – یادزدودگی کودکی و . . .

خاستگاه تاریخی روانشناسی

بحث در مورد روانشناسی از زمان سقراط – افلاطون و ارسطو شروع شده است . در آن زمان از جمله سوال هایی که مطرح می شد این ها بودند :

انسان ذاتا منطقی است یا غیر منطقی ؟

آیا چیزی به نام انتخاب آزاد وجود دارد یا نه ؟

این سوال ها از ماهیت ذهن و فرایند های ذهنی صحبت می کرد.

و همچنین سوالاتی در مورد بدن و رفتار انسان می شد ، این سوال ها بیشتر توسط بقراط ( پدر پزشکی ) که با سقراط هم عصر بود مطرح شده است. بقراط علاقه زیادی به فیزیولوژی انسان ها داشت و نقش بسیار مهمی در ایجاد رویکرد زیست شناختی در روانشناسی دارد.

  تفاوت فطری نگری با تجربه گرایی

-       فطری نگرها معتقد بودند که انسان با گنجینه ی از دانش زاده می شود. مثل فلاسفه ی قدیم و دکارت که می گویند انسان با استدلال و درون نگری به دانش دست می یابد.(مانند : خدا ، اصول بدیهی ، بی نهایت ، هندسه و کمال )

-       تجربه گراها معتقد بودند انسان با تجربه و تعامل به دانش دست می یابد. این دیدگاه بیشتر با نام جان لاک ( که می گفت ذهن انسان هنگام تولد مانند لوح نانوشته ای است.)مشهور شده است. این دیدگاه باعث پیدایش روانشناسی تداعی گرا شد. آنها می گفتند انسان از طریق حواس یاد می گیرد.

-       در حال حاضر اکثرا روانشناسان از رویکرد تلفیقی استفاده می کنند.

آغار روانشناسی علمی :

با تاسیس آزمایشگاه روانشناسی توسط وونت روانشناسی علمی و تجربی شروع به کار کرد.

پژوهش های وونت بیشتر بر روی حواس ، مخصوصا حس بینایی همچنین توجه به هیجان و حافظه بود.

وونت برای بررسی فرایند های ذهنی از روش درون نگری استفاده می کرد. یعنی مشاهده و ثبت ماهیت ادراک ها توسط خودش. مثلا با تغییر شدت محرک فیزیکی چه تغییراتی در تجربه ی هشیار آزمودنی ایجاد می شود.

در این روش به دلیل تجربه متفاوت هر شخص در مورد یک محرک ، کارایی مناسبی در مورد بررسی رویدادهای ذهنی نداشت (درون نگری در رویکرد شناختی محوریت ندارد ) . اما بعد ها توجه به درون نگری باعث بوجود آمدن رویکرد های نوینی شده است.

رویکرد ساخت گرایی و کارکرد گرایی (به عنوان اولین رویکرد های روانشناسی ):

ساخت گرایی توسط تیچنر مطرح شد. ساخت گرایی یعنی تحلیل ساختارهای ذهنی یا هشیاری.

مثال ساده : در قرن  19توجه شیمی دان ها به عناصر تشکیل دهنده ی مولکول (مثل آب ) ، روانشناسان را هم برانگیخت تا به جستجوی عناصر ذهنی بپردازند. مثلا : مزه ی لیموناد (ادارک) به کدام عنصرها : شیرین ، تلخ ، سرد (احساس) تجزیه می شوند.

کارکردگرایی توسط جیمز مطرح شد. در این رویکرد هدف تحلیل ماهیت سیال هشیاری بود.(یعنی ذهن چگونه کار می کند تا جاندار موفق به سازگاری با محیط بشود.

نظریه ی کارکردگراها از داروین (انطباق با محیط ) نشات می گرفت.

-       در هر دو رویکرد توجه به روانشناسی به عنوان دانش تجربی برای هشیاری به شمار می آید.

در سال 1920 دومکتب رقیب رویکردگرا و ساخت گرا به سه مکتب تبدیل شدند:

·      1 - رفتاگرایی

·      2 - روانشناسی گشتالت

·      3 - روانکاوی

رفتارگرایی : بنیانگذارش واتسون بود (در آمریکای شمالی)و بیشترین تاثیر را بر روی روانشناسی تجربی گذاشت.

واتسون معتقد بود که همه ی رفتار حاصل شرطی شدن است و محیط با تقویت عادتهای خاص رفتار را شکل می دهد.(مانند گریه کودک و شیرینی دادن)

پاولف (فیزیولوژیست روسی هم در مورد پاسخ شرطی تحقیق کرده است)

رفتارگرایان پدیده های روانشناختی را در چهارچوب محرک و پاسخ تحلیل می کردند.(S-R)

 

روانشناسی گشتالت : توسط : ماکس ورتایمر ، کافکا و کهلر (در آلمان) ابداع شد.

مبحث اساسی گشتالت ادراک بود.

 

روانکاوی : روانکاوی توسط فروید بنیاد گذاشته شد . روانکاوی هم نظریه ای درباره شخصیت بود و هم رواندرمانی .

هسته ی اصلی نظریه فروید بر اساس مفهوم ناهشیار (مثل : افکار ، امیال ، انگیزه و هیجان که خودمان از وجود آنها آگاهی نداریم)است.

به نظر فروید هشیاری می تواند به ناهشیاری تبدیل شود و بر روی رفتار تاثیرگذار باشد.(مثل امیال منع شده ی دوران کودکی)

افکار ناهشیار می توانند خود را بصورت رویا ، لغرشهای لفظی نشان دهند.

فروید از روش درمان تداعی آزاد استفاده می کرد (یعنی ناهشیار بیمار به حیطه ی هشیاری هدایت می شد و بیمار هر چه به ذهنش می رسید می گفت یا مثل تحلیل رویا)

فروید معتقد بود ناهشیار به نحوی با میل جنسی و پرخاشکری پیوند دارد.

(در حال حاضر روانشناسان همه ی این نظریه را قبول ندارند.)

در رویکرهای معاصر  باز هم به جای « رفتار آشکار و قابل مشاهده و هشیار » به جنبه های پنهان ذهن توجه گردیده است.

رویکرد یعنی شیوه نگرش به موضوع

در حال حاضر موضوعات روانشناسی از رویکردهای متفاوتی بررسی می شود.

رویکرد زیست شناختی

رویکرد رفتاری

رویکرد شناختی

رویکرد روانکاوی

رویکرد پدیدار شناختی

 

رویکرد زیست شناختی :

در این رویکرد به ساختارهای مغزی تکیه شده است.(مغز شامل بیش از ده میلیاد یاخته عصبی و پیوند های متقابل است)

مثال :

-       در افسرگی تغییراتی در پیک های عصبی ایجاد می شود  و رابطه پیام رسانی بین نورونها مختل می شود.

-       عدم تشخیص چهره در افرادی که قسمت نیمکره ی چپ  آسیب مغزی دیده اند.

-       یادزدودگی (عدم تحکیم خاطرات ) در کودکان به علت عدم رشد هیپوکامپ (دم اسب ) است.

رویکرد رفتاری :

این رویکرد با محرک و پاسخ قابل مشاهده سروکار دارد و به فرایند های ذهنی اعتنایی ندارد.

در حال حاضر هیچ روانشناسی  فعلا رفتاگرای ناب نیست ، اما تحولات نوین روانشناسی از کار رفتارگرایان آغازین (مثل اسکینر ) سر زده است است.

رویکرد شناختی

تفاوت شناخت گرایی قرن 19 و امروز :

شناخت گرایی قرن 19 مبتنی بر درون نگری بود و با فرایندهایی مثل ادراک ، یادآوری ، استدلال ، تصمیم گیری و حل مسئله سروکار داشت.

شناخت گرایی نوین بر مبنای دو مفروضه اصلی قرار دارد :

-       1 – تنها با بررسی فرایند ذهنی می توان بطور کامل دریافت که جانداران چه می کنند.

-       2 – برای بررسی فرایندهای ذهنی می توان با تمرکز بر رفتارهای معین راه و روش عینی در پیش گرفت.(مثل رفتار گرایان)

رویکرد روانکاوی

پایه گذار روانکاوی در اروپا فروید بود.(آمیزه ای از شناخت شناسی و فیزیولوژی قرن19).

در نظریه ی متهورانه ی مربوط به رفتار، فروید مفاهیم شناختی رایج در آن زمان را مثل هشیاری ، اداراک ، حافظه را با مفاهیم زیست شناختی مثل غریزه ها در هم آمیخت تا نظریه خود را بیان کند.

فرض بنیادی در نظریه فروید این است که بخش عمده ی رفتار آدمی از فراینده ها ناهشیار سرچشمه می گیرد. (مثل : باور ها ، ترس ها ، و خواست هایی که فرد از وجود آن آگاه نیست اما بر رفتارش تاثیر می گذارد.)

تکانه یا پیام عصبی ایجاد شده در دوران کودکی با منع یا تنبیه شدن از بین نمی روند ، باید حل و فصل شوند در غیر اینصورت از هشیار به ناهشیار رانده می شود و بعدها بصورت اختلالات هیجانی یا بیماری روانی و یا بصورت مثبت یعنی فعالیت های هنری نشان داده شود.

رویکرد پدیدار شناختی (یا انسان گرا)

این رویکرد مربوط به روانشناسان اجتماعی است که انسان چگونه مسائل اجتماعی را درک و تفسیر می کند.

در حیطه روانشناسی شخصیت ، روانشناسان انسانگرا بیشتر از این رویکرد پیروی می کنند. آنها در حیطه ی کاری خود رویکرد روانکاوی و رفتاری را رد می کنند و بر خصوصیات فردی انسان تاکید می ورند و افراد سالم را از افراد بیمار متمایز می کنند.

به نظر آنها نیروی انگیزش باعث رشد و شکوفایی در انسان می شود. یعنی هر فردی می خواهد با توانایی  بالقوه خود به بالاترین حد ممکن شکوفا شود.

خلاصه ، روانشناسان انسان گرا با شخصیت و ادبیات و معارف انسانی سروکار دارند تا علم .

پیوند رویکرد های روانشناختی و رویکردهای زیست شناختی

رویکردهای رفتاری ، شناختی ، روانکاوی و پدیدار شناختی همگی متکی بر اصول محض روانشناختی هستند (مثل : ادراک ، ناهشیاری ، خودشکوفایی ) .

ولی در رویکرد زیست شناختی نه تنها به اصول روانشناختی توجه شده به اصول فیزیولوژی و زیست شناسی هم توجه شده است.

کاهشگری چیست ؟

کاهشگری یعنی کاهش مفاهیم روانشناختی نسبت به مفاهیم زیست شناختی.

علت تبیین بین روانشناختی و زیست شناختی :

-       اصول روانشناختی می تواند مسیر فعالیت پژوهش های زیست شناسان را هدایت کند.(مثلا : بجای بررسی کدام نورن به بررسی گروه معینی از نورن های مشغول می شوند)

-       عوامل زیست شناختی همواره در هماهنگی با شرایط گذشته و محیط فعلی عمل می کنند.(مثلا : علت چاقی ، یا ارثی یا شرایط روانی )

 

شیوه های پژوهش :

فرضیه سازی چیست؟ عبارتی که بتوان آن را آزمایش کرد.

مثلا اگر موضوع یادزدودگی کودکی باشد ، می توان این فرضیه را نوشت :

فرضیه : هنگامی می توان خاطرات بیشتری از سالهای زندگی را به یاد آورد که در محل وقوع اصلی آن رویدادها قرار گرفت.

برای فرضیه سازی می توان به نظریه های علمی نگاه کرد.

نظریه های علمی چیست ؟ مجموعه ی به هم پیوسته ای از گزاره ها یا عبارت هایی که در مورد هر پدیده ای معینی وجود دارد.

مثلا : در مورد انگیزش جنسی : دگرخواهی جنسی و همجنس گرایی می تواند جنبه ارثی داشته باشد.

فرضیه : احتمال وقوع جهت گیری جنسی مشابه در دوقلوها یک تخمکی (برخوردار از ژن های هماهنگ ) بیشتر از دوقلوهای دوتخمکی است (که در نیمی از ژن ها با هم شریکند)

آزمایش فرضیه های حاصل از نظریات رقیب راه بسیار خوبی برای پیشرفت علمی است.

آزمایش:

نیرومندترین روش علمی آزمایش است که می توان در آزمایشگاه یا جای دیگر با دقت روابط بین متغیر ها را بررسی و آزمایش کرد.

متغیر چیست ؟ هر چیزی که بتواند اندازه یا مقادیر گوناگونی داشته باشد.

مثال : رابطه بین دو متغیر خواب و حافظه

ما دونوع متغیر داریم :

-       متغیر مستقل

-       متغیر وابسته

 

تعریف متغیر مستقل : متغیری که آزمایشگر آن را تغییر می دهد. (در مثال بالا : خواب )

تعریف متغیر وابسته : متغیری که آزمایشگر آن را مشاهده می کند. این متغیر هموراه شاخصی از رفتار آزمودنی است. (در مثال بالا : حافظه )

در مثال دریافت پول متفاوت برای حل مسله :

متغیر مستقل : پول ( چون تغییر می کند)

متغیر وابسته : حل مسئله

همبستگی :

همه ی مسائل را نمی توان با آزمایش بررسی کرد. (مثلا : بی اشتهایی روانی و بهنجاری

ضریب همبستگی : میزان رابطه بین دو متغیر می گویند. و با« r » نشان داده می شود.

«r» بین 1- و 1 است.

(r=0)صفر نشانگر عدم وجود ارتباط است. «نمودار موازی»

(r=-1) یعنی رابطه ی منفی قوی بین دو متغیر (ارزش ها و مقادیر بین متغیر ها کاهش می یابد) «نمودار رو به پایین»

(r=+1) یعنی رابطه ی مثبت قوی بین دو متغیر (ارزش ها و مقادیر بین متغیر ها افزایش می یابد) «نمودار رو به بالا»

آزمون ها

یکی از کاربردترین روش همبستگی در آزمون ها است .

تفاوت بین بررسی آزمایشی و همبستگی :

در بررسی آزمایشی متغیر  مستقل  را بصورت قاعده مند تغییر می دهیم تا اثر علّی آن را بر روی متغیر وابسطه بررسی کنیم.

ولی در بررسی همبستگی رابطه ی علت و معلولی مغالطه ای است (غلط نشان می دهد.)

 

مشاهده :

قبل از آزمایش و همبستگی ، اولین مرحله از پژوهش مشاهده ی مستقیم است.

روش زمینه یابی :

مسائلی که تحقیق درباره آن با مشاهده ی مستقیم دشوار می باشد از طریق مشاهده ی غیر مستقیم یعنی با کمک پرسشنامه و مصاحبه بررسی می شود.

شرح حال نویسی :

تهیه ی زندگینامه افراد یکی از راه های مشاهده ی غیر مستقیم است. محدویت این شیوه آن است که بر حافظه افراد ربط دارد و در تحریف یا بازسازی رویدادهای گذشته تاثیر می گذارد.

رشته ها ی تخصصی روانشناسی :

-       روانشناسی زیست شناختی : دیدگاه زیست شناختی دارند و روابط بین فرایندهای زیست شناختی و رفتار را کشف می کنند.

-       روانشناسی آزمایشی : مربوط به روانشناسان رفتارگرا و شناخت گرا است. آنها با استفاده از روش آزمایش نحوه ی واکنش به محرک های حسی ، ادراک جهان ، یادگیری و بخاطر سپردن ، استدلال و پاسخدهی هیجانی را بررسی می کنند.

-       روانشناسی رشد : بررسی رشد آدمی و عواملی که رفتار فرد را از تولد تا پیری شکل می دهد سروکار دارند. (مثل رشد زبان )

-       روانشناسی اجتماعی : بررسی نحوه ی درک و تفسیر مردم از محیط اجتماعی و نحوه تاثیر دیگران بر باورها ، نگرشها و رفتار هر شخص .

-       روانشناسان شخصیت : بررسی افکار ، هیجانات و رفتارهایی که سبک تعامل خاص هر شخص را با جهان دارد. توجه به تفاوت های فردی

-       روانشناسی بالینی و مشاوره  : کاربرد اصول روانشناختی در امر تشخیص و درمان اختلالات هیجانی و رفتاری ( اعتیاد دارویی ، بیماری روانی ، تعارضهای زناشویی و خانوادگی.

-       روانشناسی مشاوره : مثل بالینی هستند فقط بیشتر با دانش آموزان متوسطه و دانشجویان سروکار دارند.

-       روانشناسی آموزشگاهی : این روانشناسان اطلاعات رشد ، آموزش و پرورش و بالینی دارند و در مدارس با کودکان مشغول هستند زیرا آغاز اولین اختلالات هیجانی به سالهای دبستان برمی گردد.

-       روانشناسان تربیتی : در زمینه یادگیری و تدریس تخصص دارند.

-       روانشناسی صنعتی  یا سازمانی : کارشان گزینش افراد برای مشاغل گوناگون و تدوین برنامه ی آموزش شغلی

-       روانشناسی مهندسی : در زمینه ی بهسازی روابط بین ماشین ها و آدم ها و به حداقل رساندن اشتباهات آدمی