علم النفس از دیدگاه روانشناسان اسلامی

علم النفس

فرق بین روانشناسی با علم النفس را بررسی می کنیم.

اگر به روانشناسی از جنبه ی تجربی نگاه کنیم عمر کوتاهی دارد (حدودا 150 سال) و توسط وونت با تاسیس اولین آزمایشگاه روانشناسی و اولین مکتب تجربی  به نام روانشناسی درون نگر ایجاد شد. بعدا با تغییراتی توسط تیچنر ، با  نام مکتب ساخت گرایی ، صورت علمی و تجربی گرفت و از فلسفه جدا شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

روانشناسی فلسفی یا علم النفس عمر زیادی دارد (2000 سال قبل ) و به زمان

 سقراط – افلاطون و ارسطو برمی گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ویژگی مهم علم النفس یا روانشناسی فلسفی استفاده کردن  از روش تعقلات نظری و قیاسی است که برای بررسی چیستی و هستی نفس ،روح ، روان یا ذهن  به کار می رود.

( یعنی : از جنبه های وجود ، ماهیت ، علت ، تجرد و ... بحث می شود.) (یا متافیزیک)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در روانشناسی تجربی امروزی بیشتر از تعقلات تجربی استفاده می شود و باعث پدید آمدن مکتب جدیدی به نام مکتب رفتارگرایی شده است . در این مکتب عقیده بر این است که انسان به واسطه ی عقل قادر به شناخت نمودها و فیزیک اشیاء است و می تواند آن را اندزه گیری کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ارسطو با تقسیم بندی علم به

علم و فلسفه ی نظری (طبیعیات ، ریاضیات ، الهیات )

و علم و فلسفه ی عملی (اخلاقیات ، منزلیات ، سیاسیات )

راه را برای مشاهدات تجربی بازکرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

معنی و مفهوم نفس از دیدگاه روانشناسی فلسفی (علم النفس ):

نفس انسان از لحاظ ذات مجرد از ماده (یا غیر مادی است) ،

ولی در مقام عمل یا فعل متعلق به ماده یا بدن است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در اسلام به دومنبع اساسی توجه شده است : 1- وحی 2- عقل (ذوق و اشراق عقلی)

در اسلام رابطه بین عقل و ایمان که برای اولین بار توسط  کندی مطرح شده بود توسط ملاصدرا بصورت کامل مطرح شد .

این دانشمند اسلامی توانست تلفیقی بین علم النفس عقلی فلسفی  و علم النفس عرفانی ایجاد کند و دو روش فلسفه مشاء و فلسفه اشراق را در هم آمیخته و تعالیم آسمانی و مشاهدات عرفانی را با معقولات عقلی توام سازد و بررسی کند.

فلسفه ی مشاء یعنی : فلسفه ی عقلی استدلالی ارسطو و پیروانانش که نفس یا روان را با استدلال های منطقی بررسی می کرد.

فلسفه ی اشراق : نفس یا روان از بعد دل و شهود بررسی می شود

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نفس از دیدگاه قرآن:

معنی حادث و قدیم در فلسفه :

حادث : پیش از آنچه موجود بشود ، نبوده است. یعنی اول نبوده بعدا موجود شده است

(مثال : درخت)

قدیم : همیشه بوده و هیچ زمانی نبوده که موجود نباشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-       نفس از نظر افلاطون  : نفس قدیم است.

....................................................................

-       نفس از نظر ارسطو  : نفس حادث است.

....................................................................

-       نفس از نظر ملاصدرا  : نفس ابتدا جسمانی ، بعد روحانی و بعد غیر مادی می شود.

                                                           (نظریه حرکت جوهریه)

........................................................................................

-       نفس از نظر علامه طبرسی : سه معنی دارد : 1 – روح 2 – تاکید لفظی 3- ذات و اصل همه چیز

............................................................................................................

-       معانی نفس در قرآن :  روح - جان - حیات حیوانی – روان یا نفس انسانی – شخصیت شکل یافته – خودآگاهی – نفس حیوانی – اصل و بن انسان –درون انسان – ذات الهی – عقوبت  - تمایلات نفسانی – علم

·      نتیجه : نفس در  ارتباط با فطرت  ،  ذات خویش ، طبیعت و محیط اطراف است.

 

 

 

 

 

روح چیست ؟  حقیقتی وجودی است ، از بین نمی رود ، موجودی مجرد ، غیر مادی و مستقل ، مرتبط با عالم جسمانی و مادی است و از عالم بالا به پایین نازل می شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بررسی علم النفس از دیدگاه های :

کندی - فارابی - ابن سینا - غزالی - شیخ اشراق - ملاصدرا

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کندی :

بیوگرافی کندی :

-       اولین فیلسوف و حکیم اسلامی بود.

-       اولین کسی بود که آراء ارسطو را ترجمه کرد.

-       ولی نظرش بیشتر به افلاطون و فلوطین نزدیک بود.

-       در مورد نفس رای خاصی ندارد و از آراء حکمای ارسطو ، افلاطون و فلوطین  استفاده کرده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

·      راه حل معروف ارسطو در رابطه با رای «نفس صورت جسم است» «یعنی نفس رئیس جسم است.» برای میانجی گری بین طرفداران مادی بودن جسم و روحانی بودن نفس . (خودش به دیدگاه مادی بودن نفس گرایش داشت.)

-       کندی به روحانی بودن نفس گرایش داشت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تعریف نفس از نظر کندی :

نفس : نخستین استکمال جسم طبیعی بالقوه دارای حیات است.

(یعنی :  نفس نخستین طلب رسیدن به کمال انسان است)

تعریف ارسطو و حکمای پیرو او ، فارابی ، ابن سینا و ابن رشد همین است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

کندی و نظریه تطهیر نفس یا خلاصی نفس :

نفس بعد از خارج شدن از جسم از چند فلک عبور کرده ، تطهیر می شود و به عالم عقل می رسد.

(فلک قمر – فلک کوکب – فلک اعلی – علم عقل)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

رابطه ی نفس و بدن از نظر کندی:

علاقه نفس به جسم عارضی است.

( یعنی نفس از جسم جدا است ولی کارهایش را بوسیله او انجام می دهد  و بعد از فنای جسم خودش باقی می ماند.)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

قوای نفس چیست؟ ابزارهایی که نفس و بدن در اختیار دارند تا به کمال برسند.

·      قوای نفس از نظر افلاطون

1-شهویه

2-غضبیه

3-عاقله

·      قوای نفس از نظر ارسطو

1-نباتی «تغذیه ، نمو ، تولید»

2-حیوانی «حس ، خیال ، حرکت »

3-عاقله «مخصوص انسان»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

·      قوای نفس از نظر کندی

1-حاسه «حواس پنجگانه»

توضیح : صورت جزئی اشیاء مادی را درک می کند یا دریافت اطلاعات از محیط

2-متوسطه«1-مصوره2-حافظه3-غضبیه4-شهویه5-غاذیه6-نامیه»

توضیح : ادراک – حافظه – رشد و نمو- تغذیه -انگیزش

3-عاقله«1-عقل بالقوه 2– عقلی که از در نفس از قوه به فعل می رود3 – عقل بالفعل – 4عقل ظاهر»

توضیح :معقولات مجرد را درک می کند(جدا از ماده) – قوه یعنی داشتن زمینه برای پیشرفت – فعل یعنی عمل

عقل ظاهر : عقلی که معقولات هم برای خودش هم برای دیگران آشکار شود.

·      کندی بیشتر معتقد به قوای عقلی و حسی بود.