عقده ی حقارت (آلفرد آدلر)

آلفرد آدلر

 

 

 

 

 

 

آدلر – فرزند دوم خانواده – یهودی  - وینی - 1870- بیماری و نقص جسمانی

 

حقارت و تلاش برای برتری یا موفقیت :

اول معتقد بود که پرخاشگری نیروی پویای هر انگیزه ای است بعدا نرینه نمایی را مطرح کرد. احساس حقارت را زنانگی و تلاش برای دست یابی به قدرت را مرادنگی می دانست .

(هر دوجنس زن و مرد).

 

در نظریه نهایی خود تلاش برای برتری را نیروی پویای هر انگیزه ای مطرح کرد و آن را  برای افراد روان رنجور محدود کرد . بعدا  با عنوان « تلاش برای موفقیت » را مطرح کرد تا تلاش همه ی  افراد سالم را نیز برای رسیدن به کمال توصیف کند.

 

 

به نظر آدلر گرایش هر فرد برای برتری یا موفقیت همان احساس حقارت است.

(چه واقعی چه خیالی)

احساس حقارت از کودکی شروع می شود و باعث رشد و نمو او می شود.اول بصورت بالقوه است از سن 4یا5 سالگی مسیر و هدف برتری شخصی و یا موفقیت اجتماعی آغاز می شود.

احساس حقارت سودمند و مفید است زیرا در جهت رشد ، ما را بر می انگیزد.

تلاش برای برتری همان تلاش برای کمال است نه بالاتر از دیگران بودن.

 

اصول مهم نظریه ی آدلر :

1-نیروی پویا در پس رفتار افراد ، تلاش برای موفقیت و برتری است.

2-برداشت های ذهنی افراد ، رفتار و شخصیت آن ها را شکل می دهد.

3-شخصیت یکپارچه و منسجم است.

4-ارزش تمام فعالیت های انسان را باید از زاویه ی علاقه ی اجتماعی در نظر گرفت.

5-ساختار شخصیت  منسجم از سبک زندگی فرد به وجود می آید.

6-نیروی خلاق سبک زندگی افراد را شکل می دهد.

 

 

 

 

آدلر در نظریه نهایی خود برای جبران احساس حقارت دو مسیر را مشخص کرده است :

الف – تلاش برای برتری شخصی :

برخی افراد ، بدون ملاحظه ی دیگران برای برتری تلاش می کنند. یعنی تلاش بخاطر هدف شخصی که  حقارت اغراق آمیز آن ها را بر می انگیزد.

ب – تلاش برای موفقیت :

افرادی که سلامت روانی دارند ، می توانند از تلاش برای موفقیت شخصی فراتر رفته ؛ علاقه ی اجتماعی آن ها برانگیخته شده و برای موفقیت کل بشریت تلاش  کنند بدون اینکه از خود غافل شوند.

هدف نهایی :

هر انسانی برای رسیدن به هدف نهاییِ برتری یا موفقیت و یا حتی هدف خیالی تلاش می کند.

هدف خیالی :

هدف خیالی به عنوان یک آرمان ذهنی اهمیت زیادی دارد زیرا شخصیت را یکپارچه می کند و باعث می شود کل رفتار قابل درک شود.

مواد خام هدف خیالی از طریق وراثت و محیط تامین می شود و انسان با استفاده از نیروی خلاق خود آن را می آفریند.

نیروی خلاق چیست ؟ توانایی شکل دادن آزادانه رفتار و شخصیت.

نیروی خلاق تا سن 4-5 سالگی به  قدر کافی رشد کرده و شروع به تعیین هدف نهایی خود می کند.

در نوباوگان نیز بنا به وجود احساس حقارت باعث  برگزیدن هدف خیالی ، بزرگ و کامل و قوی شدن است.

به نظر آدلر اگر کودکی احساس بی توجهی یا نازپروردگی کند هدفشان ناهشیار می ماند و برعکس کودکی که طعم محبت و امنیت را چشیده باشد هدف هایی که انتخاب می کنند عمدتا هشیار و قابل فهم هستند .

عقده حقارت و عقده ی برتری طلبی:

-       عقده ی حقارت  از نظر آدلر : ناتوانی در چیرگی و غلبه بر احساس حقارت سبب تقویت و تشدید این احساس می شود (و یا ناتوانی در حل مشکلات زندگی )

عقده ی حقارت به سه شکل در کودک شکل می گیرد :

-       حقارت جسمانی : اندام ناقص بدن بر رشد شخصیت انسان تاثیر می گذارد زیرا انسان گرایش فطری به سوی کمال دارد. «  حقارت جسمانی هم باعث پیشرفت ورزشی ، هنری و اجتماعی می شود و هم  می تواند تبدیل به عقده ی حقارت شود.»

-       نازپروردگی : وقتی کودکی در این شرایط قرار می گیرد ناکامی اندکی را تجربه می کند و علاقه اجتماعی کمی دارد و نسبت به دیگران ناشکیبا است و وقتی مانعی در مقابل رضایت مندی خود می بیند به این نتیجه می رسد که ناتوانی خود باعث ناکامی شده است و عقده ی حقارت در وی پدیدار می شود.   

-       غفلت و یا نادیده گرفته شدن : در این حالت کودک به دلیل فقدان عشق و ایمنی حالتی بی تفاوت و حتی خصمانه نسبت به پدر و مادرش می گیرد و به دنبال آن احساس بی ارزشی ، خشم و بی اعتمادی به دیگران در وی پدیدار می شود و به تدریج عقده ی حقارت در وی پدیدار می شود.

عقده ی برتری طلبی :

به نظر آدلر اگر گرایش به جبران حقارت بیش از حد باشد فرد در توانایی های خود برای پیشرفت دچار اغراق می شود. از خصوصیات افرادی که عقده ی برتری طلبی دارند مثل : خودستایی ، خودبینی ، خودمحوری و تمایل به تخریب دیگران است.

علاقه ی اجتماعی

آدلر معتقد است که تمام فعالیت های انسان را باید از بعد علاقه ی اجتماعی بررسی کرد. یعنی احساس وحدت با کل بشریت (موفقیت خود به همراه دیگران)

به نظر آدلر علاقه اجتماعی در انسان بالقوه است و باید پرورش یابد تا به سبک زندگی سودمند انسان کمک کند. مادر اولین شخصی است که می تواند با رفتارش زمینه ی همکاری ، دوستی و شجاعت را در کودک پرورش دهد و یا برعکس. در این جریان پدر جایگاه دوم را دارد.

البته تاثیر وراثت و محیط هم وجود دارد .

 

سبک زندگی

سبک زندگی یعنی : هدف فرد ، احساس فرد به دیگران ، و نگرش وی به دنیا

سبک زندگی حاصل تعامل وراثت ، محیط و نیروی خلاق است. (جبری نیست ) زیرا نگرش به تجربه مهمتر از خود تجربه است.

انسان ها برای مواجهه با مشکلات (کار ، عشق و زندگی و رفتار با دیگران ) ،  سبک های مختلفی را  انتخاب می کنند.

-       سلطه گر : علاقه اجتماعی ندارند ، رفتار آنها بدون توجه به دیگران است و . . .

-       گیرنده : این افراد انتظار دارند همه چیز را از دیگران بگیرند و به آنها وابسطه باشند. (رایجترین)

-       اجتنابی : این افراد هیچ تلاشی برای رویارویی با مشکلات از خود نشان نمی دهند.

-       سودمند اجتماعی : این افراد قادر به همکاری با دیگران هستند.و در چهارچوب علایق  اجتماعی با مشکلات کنار می آیند.

 

برداشت های ذهنی

به نظر آدلر برداشت های ذهنی به رفتار و شخصیت افراد جهت می دهد.

حقارت های جسمانی ، تجارب اولیه شخصیت انسان را شکل نمی دهد بلکه نظر انسان شخصیت او را شکل می دهد.

خیال ها یا انتظارات در آینده بیشتر از تجارب گذشته ، افراد را با انگیزه می کنند.

 

وحدت و انسجام شخصیت

به نظر آدلر شخصیت یکپارچه و منسجم است.

اولا : تمام اعضای بدن و واکنش های آن در جهت هدف خاصی تلاش می کنند. (زبان بدن)

ثانیا : ناهشیار و هشیار دو بخش از یک سیستم یکپارچه است که با یکدیگر همکاری می کنند.

ناهشیار توسط انسان تدوین و درک نمی شود. ولی هشیار توسط فرد درک می شود و فرد برای رسیدن به هدف آن را دنبال می کند.

 

من خلاقه یا نیروی خلاق

به نظر آدلر سبک زندگی توسط نیروی خلاق شکل می گیرد. یعنی هر کس سبک زندگی خود را بوجود می آورد. آدلر تاثیر موضوع وراثت و محیط را بر سبک زندگی به آجر و ملاط تشبیه کرده است که انسان مانند معماری خلاق از آن استفاده می کند برای ساختن شخصیت و سبک زندگی .

 

رشد نابهنجار

آدلر معتقد بود انسان ها همان چیزی هستند که از خودشان می سارند.

به عقیده ی آدلر شالوده ی هر ناسازگاری علاقه ی اجتماعی رشد نیافته است.

مثلا افراد روان رنجور : 1 - فاقد علاقه ی اجتماعی  هستند 2 – هدف بلندپروازانه تعیین می کنند.3- در دنیای خصوصی خودشان زندگی می کنند. 4 – سبک زندگی خشکی دارند.

عوامل بیرونی ناسازگاری :

-       نقایص جسمانی

-       سبک زندگی نازپرورده

-       سبک زندگی غفلت زده

 

گرایش های محافظ

به عقیده ی آدلر همه ی نشانه های روان رنجوری برای محافظت از عزت نفس بوجود می آید.

1-بهانه تراشی : رایج ترین گرایش محافظ است

در قالب (بله ، اما ) : بله با طرح شما موافقم ولی ضوابط اداری اجازه نمی دهد.

( فقط اگر ) فقط اگر پدرم حمایت مالی می کرد موفق می شدم.

2-پرخاشگری : نوعی گرایش محافظ برای افراد روان رنجور برای حفاظت از عقده ی برتری اغراق آمیز خود یعنی حفاظت از عزت نفس.

-       تحقیر : گرایش به دست کم گرفتن موفقیت دیگران و مبالغه کردن موفقیت های خود. رفتارهایی مانند : سادیسم ، غیبت ، حسادت

-       اتهام :  سرزنش دیگران و انتقام جویی به خاطر شکست های خود برای محافظت از عزت نفس  

-       متمم کردن خود : احساس گناه و زجر دادن به خود برای محافظت از عزت نفس

3-کناره گیری : افراد روان رنجور در ناهشیار خود با ایجاد فاصله بین مشکلات و زندگی از آن می گریزند.

-       واپس روی : گرایش به محافظت کردن از هدف خیالی برتری است. مثلا برگشتن به زمانی از زندگی که هیچ اضطرابی نداشتند.

-       بی تحرکی : شبیه واپس روی است فقط شدید  نیست. کاری انجام نمی دهند که ثابت شود نمی توانند به هدفشان برسند.

-       تردید : با بی تحرکی ارتباط نزدیکی دارد. اتلاف وقت باعث تقویت اعتماد به نفس کاذب آن ها می شود.

-       مانع تراشی : ملایم ترین کناره گیری است . خانه ای می سازند پوشالی بعدا آنرا به راحتی ویران می کنند.

کاربردهای روانشناسی فردنگر

1-پیکربندی خانواده

آدلر در جریان درمان حتما  از بیمارانش پیکر بندی خانوادگی را می پرسید چندمین فرزند ، فاصله سنی و ...

او عقیده داشت :

-        فرزند ارشد دید بدبینانه تری به آینده دارد.

-       فرزند اول قدرت طلب است.

-       فرزند دوم حس رقابت جویی دارد.

-       فرزند آخر نازپروردگی بیشتر دارد ، رشد سریع تری دارد و فاقد حس خلع شدگی است.

2-خاطرات نخستین

آدلر معتقد بود خاطرات نخستین بیمار (خیال پردازی یا رویداد واقعی ) نشانگر سبک زندگی اوست به اعتقاد او خاطرات سبک زندگی فرد را نمی سازد بلکه سبک زندگی فرد باعث پررنگ شدن برخی خاطرات می شود. (اشاره به فرافکنی )

3-رویاها

آدلر متعتقد بود سبک زندگی هر فرد در رویاها منعکس می شود و با حال و آینده در ارتباط است. نمی تواند پیش بینی آینده را داشته باشد ولی سر نخی برای حل آن نشان می دهد.

 

 

روان درمانی

به نظر آدلر آسیب روانی می تواند سه فرضیه  داشته باشد.

-       نداشتن جسارت

-       احساس های اغراق آمیز برتری

-       رشد نکردن علاقه ی اجتماعی

«آدلر سعی می کرد با شوخی جرات عزت نفس و علاقه اجتماعی بیمارانش را بالا ببرد»

« نظریه فرد نگر آدلر در نظر روانشناسان امروزی متوسط ارزیابی شده است.»

 

ارزیابی در نظریه ی آدلر

سه روش ارزیابی آدلر در تشخیص بیماران :

-       ترتیب تولد

-       خاطرات نحستین

-       رویاها

 

 

برداشت آدلر از ماهیت انسان

به نظر آدلر انسان خود مختار و آزاد است و معنایی که به تجربیاتش می دهد شخصیت او را بوجود می آورد و وراثت و محیط مواد سازنده ی شخصیت تامین می کنند  ، اما نیروی خلاق این مواد را شکل می دهد.

به نظر آدلر برداشت از تجربیات بیشتر از خود تجربیات مهم ه